Қазақстанда әйелдердің зейнетке шығу жасы 61-ге дейін төмендетіледі. Бұл шара 2028 жылға дейін жүргізіледі. Бұл туралы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында айтты. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының тиімді инвестициялық стратегиясын әзірлеу қажет екенін айтты. Tengrinews.kz редакциясы зейнетақы төлемдерін қалай және қашан рәсімдеу керек екенін анықтады.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі баспасөз қызметі мәліметінше, 2022 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша, Қазақстандағы зейнеткерлер саны - 2 миллион 253 мың адам. Ерлердің зейнетке шығу жасы – 63 жас. 2028 жылға дейін әйелдердің зейнетке шығу жасы 61 жас болып бекітіледі. Төлемдердің орташа мөлшері (базалық зейнетақыны қоса алғанда) 2022 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша 109 224 теңге болады.

Кім белгіленген мерзімнен бұрын зейнетке шыға алады?

• 45 жасында 1949 жылдың 29 тамызы мен 1963 жылдың 5 шілдесі аралығында төтенше және максимал радиациялық қауіп аймақтарында кемінде бес жыл өмір сүрген әйелдер зейнетке шыға алады.
• 53 жасында 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін еңбек өтілі болған кезде бес және одан да көп бала туып (асырап алған) және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер зейнетке шыға алады.
• 1949 жылғы 29 тамыз бен 1963 жылғы 5 шілде аралығында төтенше және ең жоғары радиациялық тәуекел аймақтарында кемінде бес жыл тұрған ер адамдар 50 жасқа толғаннан кейін зейнетақы төлемдерін тағайындауға құқылы.

Қазақстанда зейнетақы төлемдерінің қандай түрлері бар?

Қазақстанда көп деңгейлі зейнетақы жүйесі бар, ол:

• базалық зейнетақы - мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі (республикалық бюджет);
• ынтымақты зейнетақы (міндетті деңгей) - ынтымақты жүйеден төлемдер (республикалық бюджет);
  жинақтаушы зейнетақы (ерікті деңгей) - Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен төленетін төлемдер.

Осылайша, зейнетақы мыналарға тең: базалық + ынтымақты + жинақтаушы.

2018 жылғы 1 шілдеден бастап мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі әрбір алушыға оның зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі ескеріле отырып, жеке тағайындалады. Ол мынадай механизм бойынша есептеледі:

• Егер зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі болмаса немесе 10 және одан аз жыл болса, базалық зейнетақы мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 54 пайызына тең болады. 2022 жылдың 1 сәуірінен бастап ең төменгі күнкөріс деңгейі - 37 389 теңге, яғни базалық зейнетақы - 20 190 теңге.
• Егер еңбек өтілі 10 жылдан асса, онда жыл сайын зейнетақы мөлшері үстінен 2 пайызға артады. Мысалы, қатысу өтілі 20 жыл болғанда базалық зейнетақы ең төменгі күнкөріс деңгейінің 74 пайызы (27 667,86 теңге), 30 жыл – ең төменгі күнкөріс деңгейінің 94 пайызы (35 145,66 теңге) болады. 33 және одан да көп жыл өтілі кезінде ол ең жоғары мөлшерде белгіленеді – ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100 пайызы (37 389 теңге).

Зейнетақы жүйесіндегі еңбек өтілі мыналарды қамтиды:

1) 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін жинақталған еңбек өтілі;

2) 1998 жылғы 1 қаңтардан кейінгі жинақтаушы өтіл (зейнетақы жарналарын төлеудің нақты өтілі);

3) басқа да әлеуметтік маңызы бар кезеңдер: 3 жасқа дейінгі балаға (12 жас шегінде) күтім жасау, бірінші топтағы мүгедекке немесе бала кезінен 16 жасқа дейінгі мүгедекке немесе екінші топтағы мүгедекке немесе бөгде адамның көмегіне мұқтаж жасына байланысты зейнеткерге, сондай-ақ қартқа күтім жасау кезеңдері және әскери қызметшiлердiң, арнаулы мемлекеттiк орган қызметкерлерінің, дипломатиялық қызметкерлердің жұбайларының және басқаларының тұру уақыты (жалпы алғанда 10 жылдан аспайды).

Екінші деңгей (ынтымақты) мыналарды қамтиды:

1) 1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша әзірленген еңбек өтілі кемінде 6 ай болған кезде республикалық бюджет есебінен төленетін ынтымақты зейнетақылар, өйткені осы күннен бастап жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшу басталды. Толық көлемде ынтымақты зейнетақы алу үшін еңбек өтілі 1998 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша ер адамдарда кемінде 25 жыл және әйелдерде кемінде 20 жыл болуы тиіс. Еңбек өтілінің әрбір толық жылы үшін зейнетақы бір пайызға артады, бірақ табыстың 75 пайызынан аспауы керек;

2) қызметкерлердің зейнетақы жинақтары есебінен БЖЗҚ-дан төлемдер.
1998 жылғы 1 қаңтардан кейінгі еңбек өтілі үшін міндетті зейнетақы жарналары және міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен қалыптастырылған жеке зейнетақы жинақтарына сүйене отырып, БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдері есептеледі. Ынтымақты зейнетақы 1998 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс өтілі бар азаматтарға, жұмыстағы үзілістерге қарамастан, кез келген үш жыл қатарынан орташа айлық табысқа негізделе отырып есептеледі. Бұл ретте міндетті зейнетақы жарналары аударылған табыс қана ескеріледі. Ортақ зейнетақы мөлшері орташа айлық табыстың 60 пайызы есебінен есептеледі. Бұл ретте орташа айлық табыс 46 еселенген айлық есептік көрсеткішпен (2022 жылы 146 280 теңге), сондай-ақ зейнетақы төлемінің ең жоғары мөлшерімен (орташа айлық табыстың 75 пайызы) шектеледі.

Үшінші деңгей (ерікті) - ерікті зейнетақы жарналары бойынша төлемдер. Бұл салымшылардың БЖЗҚ-ға және (немесе) ерікті жинақтаушы зейнетақы қорына өз бастамасы бойынша өздері немесе үшінші тұлғалар үшін енгізген ақшасы.

Болжамды зейнетақы төлемдерін enpf.kz сайтындағы калькулятор арқылы есептей аласыз.

Зейнетақы төлемдерін алуға өтінішті қалай және қайда ресімдеу керек?

Зейнетақы төлемдерін тағайындау туралы өтінішті egov.kz арқылы онлайн режимде немесе "Азаматтарға арналған үкімет" АҚ филиалдарында, халыққа қызмет көрсету орталықтарында беруге болады.

Өтініш беру үшін қандай құжаттар қажет:

• жеке басын куәландыратын құжат;
• Банк шотының нөмірі;
• нысан бойынша жеке тұлғаға төленген және міндетті зейнетақы жарналары бойынша кірістерден жасалған табыс сомасы туралы анықтама;
• дара кәсiпкерлер, жеке практикамен айналысатын адамдар, сондай-ақ азаматтық-құқықтық шарттар бойынша табыс алатын жеке тұлғалар үшiн - мемлекеттiк кiрiс органы беретiн табыс құжаты;
• еңбек кітапшасы, ол болмаған жағдайда - мұрағат мекемелерінен анықтамалар, мұрағаттық құжаттардың электрон көшірмелері.

Кейбір жағдайларда қосымша қажет болуы мүмкін құжаттар:

• білімі туралы құжат;
• неке куәлігі;
• балалардың туу туралы куәлігі;
• әскери билет немесе қорғаныс істері жөніндегі әкімшіліктен анықтама;
• "Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы" 1993 жылғы 14 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабына сәйкес прокуратура органдары берген ақтау туралы куәлік;
• соғыс қимылдарына қатысқаны туралы әскери комиссариаттан анықтама;
• бірінші және екінші топтағы мүгедекті немесе көмекке мұқтаж зейнеткер, не қарт адамды күту, он сегіз жасқа толмаған мүгедек бала бар екенін растайтын құжат;
•  мекеменің, халықаралық ұйымның шетелдегі қызметкер жұбайының (зайыбының) тұрғылықты жерін растайтын құжат;
• әскери қызметшінің, арнаулы мемлекеттік орган қызметкер әйелінің (зайыбының) мамандығы бойынша жұмысқа орналасу мүмкіндігі болмаған жерлерде тұратынын растайтын құжат;
• тарихи Отанында тұрақты тұру мақсатында Қазақстан Республикасына келген этникалық қазақтардың қызметін растайтын құжат.

БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдерін беру қалай жүргізіледі?

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап "БЖЗҚ" АҚ-на зейнетақы жинақтарын төлеу кестеге сәйкес ай сайын жүргізіледі. Төлемдер өтініш берген күннен бастап белгіленеді және зейнетақы жинақтары таусылғанға дейін жүргізіледі. Зейнетақы төлемдерінің мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 пайызынан төмен болмауы керек (26 172 теңге, 2022 ж. – 37 389 теңге). Сондай-ақ, "БЖЗҚ" АҚ-ның зейнетақы төлемдері жыл сайын 5 пайызға индекстеледі.

Азамат зейнеткерлікке шығуға дейін өмір сүрмеген жағдайда, оның мұрагерлері оның барлық зейнетақы жинақтарын толық көлемде және заңда белгіленген тәртіппен алған жағдайда, мемлекеттік бюджеттен берілетін зейнетақы мұраға алынбайды.

Қандай жағдайларда жинақталған соманы БЖЗҚ-дан толық алуға болады?

Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге тұрақты тұруға кеткендер, кету дерегін растайтын құжаттарды ұсынған шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар БЖЗҚ-дан барлық соманы алуға құқылы.

Егер өтініш берілген күнгі зейнетақы жинақтарының сомасы тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген ең төменгі зейнетақының он екі еселенген мөлшерінен (2022 жылы – 555 624 теңге) аспаған жағдайда, бұл сома алушыға БЖЗҚ-дан біржолғы төленеді.

БЖЗҚ төлемдеріне кімдер құқылы?

"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 31-бабының 1-тармағына сәйкес "БЖЗҚ" АҚ-да зейнетақы жинақтары бар тұлғалардың міндетті зейнетақы жарналары есебінен зейнетақы төлемдерін алуға құқығы бар:

1) жалпыға бірдей белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткенде;

2) сақтандыру ұйымымен зейнетақы аннуитетi шартын жасасу үшiн жеткiлiктi зейнетақы жинақтары бар 55 жасқа толғанда ерлер және әйелдер - 52,5 жаста;

3) егер мүгедектігі белгіленген болса, бірінші және екінші топтағы мүгедектер мерзімсіз, жасына сілтемесіз.